Lalringlien Hmar
Nikhat lai el khan District Hospital-a Doctor rawn tulna leiin ka va feh a, chu taka ka thaw ding ang ang ka thaw zo hnung, in tienga kir nawk el dinga kan siengsat lai mek chun ngaituona thlifin dang keima a chun a hung hrang lut tah a. Chu ngaituona chu hi Churachandpur High School-a kan kai ve hun lai le inzawma hung lut chu a nih. Kum 1957-a inthawk khan pawl 7-a tannin hi Churachandpur High Scool-a hin ka lo kai ve a, class-mate le ruoltha kawm tam tak ka lo nei vena sikul a nih. Chuong hun laia inthawka tuchen hin Tuithaphai ruom-a hin ka la cheng ve zinga. Hi school kawl vela hin a suk a tungin vawi tam tak inlawnin fe vel hlak lang khawm, a compuond sung taka lem hin chu ka lut ta ngai nawh a, ka lut naw na hi kum 50 lai a lo tling ta hiel a nih. “Khaw he, tutum chu a compound a hin hei lut hrim hrim ka ti ie,” tih a inngaituona chu a nih.
Chuong anga ngaituona’n a mi thuoi ang dung zui chun a compound sunga chun ka zuk lut ta ngei hrim a.
Iengkim ka hei thlir vel chun, a lo danglam nasa ta em emin ka hmuh a. iemanih kawnga chu ka khu a sawtin nun hlui ram ngai khawm a keitho nasa hle. Kan kai ve hun laia class-room tina sip hmura thunga, hotu, class hung latu hai lecture ngaithlaa kan um lai nun hai le khan chu an ang ta naw em em ela, a re’n a lo re tlawk tlawk el chu ngaituo ram sukhlatu an lo ni pei bawk. Kan kai lai huna kan kaina, a building sei zura kan class-room ni awma ka hriet le room dang hai khawm chu an khar vawnga. A hmatinga mi am ka ti ding a hnung tinga mi, a zawmpui, building bawk sei rul ela chun class-room pahni vel chu inhawngin ka hei hmu a. Pakhat lema chun teacher (Nuhmei) pakhatin class a lo lak lai le a hmaa thung, naupang pahni vel leh ka hei hmu bawka. Danglam ka tiin iemanih zawng taka chu ka khu a suksawt tak zet. Keini rawi kan kai hun laia hi school function dan le tu ta a function dan chu an thlauvin a danglam takzeta, Hnuoi le van an ti hlak ang deu hi ni’n ka hriet. Population thua hlak, 1957 hun laia nek chun tulai huna ei population number chu a let tam taka tam lem a ni ta awm bawk sih a. Chuong ni si a, hi school inrieng ngawi ngawia a hei um el nasan hi iem nieng atih aw, ti dam a min ngaituotir nasa bawk.
Ka ngaitou peia, hi sikula kan kai laia kan hotuhaiin class an lak changa an minchuoktir na rawlri dam le English-a lecture an pekna rawlri dam kha lungrilah a hung inri thara, nun hlui ram a min ngai zuoltir nasa hle bawk. Ka la hriet zinghai laia pakhat chu Pu Thienlam, Headmaster kan room-a a hung chang hin chair-a thungin ienghin, “sim, sim; read, read,” tiha, a mi suksan nawk nghal chu a nih. A khawsawt thlak vawng vawng hle. Ama hlak chu aw, tuhin chu hi khawvela rinumna le beidawngnahai popo chu maksanin khawvel thara cheng kumkhuo ta dingin a mi lo fesan vung vung el ta si. Inhmu nawk hun chu la um chek nawnim maw le! Chun kan hotu pakhatin a room-a class a hung lak tuma a lecture ka la hriet zing a um bawk. Ama chun English subject a hung laka, a hei tiem chun word pakhat, ‘tilt,’ ti past tense-a ziek chu ‘tilted,’ ti a nih a. A tiem khan a zuk lam suol deu amanih ding, ‘tiltet,’ a zuk ti ang deu khan ka lo hrieta, ka ruolpa ka bula thung chun ka Na bula dam te’n “a va na nuom awm de!” tiin a hung hrila an nun tat. Khang hun lai dam kha aw, ko kir thei inchang sien nuom a va um takzet de! A liema a liem zo chu an tah si a.
Thil inthlak danglam dan hi a mak maw? Hun ni leh, mihriem nun ni leh a hung danglama. Khang hun laia ei hun le nunhai kha an thlakin a danglam ti khawm ei hriet nawh a, hun liem peiin hun tharhai ei chuongkaia, chutaka inthawk chun a danglam dan le an thlak dan chu ei lo hriet thei ta a lo nih. Hienga thil tam tak a hung inthlak danglam ang bawk hin, hi Churahandpur High School-a kai ka class-mate le mate naw hai khawm, mi tamtak Central Service-a inziek kaia Officer lien taka suokin an um. Chuong anga sikul tha mi tamtak chuong ang ngirhmuna hlangkaitu ni hlak si kha, tuta hienga chau le inrienga um el ta hi, iengti lei le tu ithawsuol lei am ni tang a ta le? Sawrkar am mipui, annawleh zirtirtuhai lei? Debate chur churna khawp a ni tak zet. Chuong ang bawkin Govt. School dang danghai khawm an hung inriengna sanhai chu angkhat vawng an ni tho ring a um. Thil inthlak danglam dan hi a lo mak thei ngei!
